Küresel Hukuki Düzende Kurumsal Uyum ve Dürüstlük

Yazar: Av. Ayça Berker & Av. Deniz Nalbant 

Giriş

Küresel ölçekte giderek daha fazla birbirine bağlı ve düzenlemelere tabi hâle gelen ekonomik yapıda, “uyum” (compliance) ve “dürüstlük” (integrity) kavramları kurumsal yönetimin temeli taşları hâline gelmiştir. Çok uluslu şirketler, yalnızca faaliyet gösterdikleri ev sahibi ülkelerdeki yasalara değil, aynı zamanda uluslararası hukuk kurallarına ve menşe ülkelerinin hukukuna da uymak zorundadır. Uyumun temel ilkeleri seneler içinde benzeriliğini korumuş olsa da, düzenleyici ortam önemli ölçüde değişmiş; şeffaflık, etik davranış ve proaktif risk yönetimine ilişkin beklentiler artmıştır.

Bu makalede, günümüzde uyum ve dürüstlük kavramlarının ne ifade ettiği, şirket içi uyum birimlerinin rolü, çok uluslu şirketlerlerin uluslararası hukuk kapsamındaki yükümlülükleri ve farklı yargı alanlarında birleşik bir uyum stratejisi uygulamanın pratik zorlukları ele alınmaktadır.

1. Uyum ve Dürüstlüğün Tanımı

“Dürüstlük” genel anlamda dürüst ve adil olma niteliğidir. Kurumsal yönetim bağlamında ise, bir şirketin etik kurallara ve hukuki yükümlülüklere bağlı kalması anlamına gelir. “Uyum” ise, faaliyetleri düzenleyen yasa, yönetmelik ve iç politikalara uymanın fiili hâlidir. “Regülasyonlara uyum” (regulatory compliance), bir kuruluşun faaliyetleriyle ilgili tüm yasa, kural ve standartlara uygun hareket etmesini ifade eder.

Bu kavramlar, yalnızca teorik olmaktan çok öte bir öneme sahiptir. Kurum içindeki uyum birimleri, tüm bu kuralların gözetimini sağlayan ve politika uygulamalarını denetleyen kilit yapılar olarak faaliyet gösterir. Uyum departmanları risk yönetimi, çalışan eğitimi ve iç denetim süreçlerinin bel kemiğidir.

2. Çok Uluslu Şirketler ve Küresel Yükümlülükler

Farklı ülkelerde faaliyet gösteren çok uluslu şirketler, oldukça karmaşık uyum yükümlülüklerine tabidir. Bu yükümlülükler, aşağıdaki düzenleyici katmanları kapsar:

• Ev sahibi ülke mevzuatı
• Menşe ülke hukuku
• Uluslararası hukuk kuralları ve teamülleri

Asıl zorluk, evrensel etik ilkeleri uygularken yerel kültürel ve hukuki normlara da saygı göstermekle ilgilidir. Örneğin, şirket çapında hediye kabulünü yasaklayan bir etik kural, bazı bölgelerde (örneğin Asya’da) müşterilere kültürel saygı göstergesi olarak küçük hediyeler verilmesi geleneğiyle çatışabilir. Bu gibi durumlarda, şirketin hem kendi değerlerini koruyan hem de yerel kültürü dikkate alan dengeli bir politika geliştirmesi gerekir.

Ayrıca ABD’de faaliyet gösteren veya ABD ile bağlantılı olan her şirket, yurtdışında gerçekleştirdiği işlemler için de Amerikan hukukuna tabi olabilir. Bu eğilim son yıllarda daha da belirginleşmiştir.

3. ABD Hukuku: FCPA ve Diğer Düzenlemeler

Amerika Birleşik Devletleri, uluslararası kurumsal uyumun uygulanmasında başı çekmektedir. Yabancı Yolsuzluk Uygulamaları Yasası (Foreign Corrupt Practices Act – FCPA), ABD vatandaşlarının ve şirketlerinin yabancı kamu görevlilerine rüşvet vermesini veya çıkar sağlamasını yasaklamaktadır.

FCPA’nın kapsamı oldukça geniştir: ABD vatandaşlarını, ikamet edenleri ve ABD şirketlerini, fiil tamamen ABD dışında gerçekleşse dahi kapsar. ABD Adalet Bakanlığı (DOJ) ve Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) son yıllarda özellikle sert yaptırımlar uygulamış, bu süreçte diğer ülkelerin otoriteleriyle de iş birliği yapmıştır.

Örneğin, 2011’deki News International telefon dinleme skandalında, Britanya polislerine rüşvet verildiği iddiası DOJ tarafından FCPA ihlali olarak soruşturulmuştur. Bu olay, ABD hukukunun sınır ötesi etkisini gözler önüne sermektedir.

FCPA dışında, çok uluslu şirketler şu alanlarda da Amerikan düzenlemelerine tabidir:

• İhracat denetimleri ve yaptırımlar
• Anti-boykot kuralları
• Kara para aklamayla mücadele (AML) düzenlemeleri

4. Uluslararası Hukuk ve Standartların Yakınsaması

Ulusal yasaların ötesinde, çok uluslu şirketler, birçok uluslararası hukuk belgesine de bağlıdır. Bu belgeler genellikle gönüllü kabul edilir; ancak, uyulmaması durumunda itibar ve hukuk riski doğurabilir. Uluslararası uyum, temel insan hakları, çevre normları, işçi hakları ve yolsuzlukla mücadele anlaşmalarına riayet etmeyi içerir.

Son dönemin öne çıkan trendlerinden biri hukuki standartların yakınsamasıdır. ABD tarzı düzenlemeler (örneğin FCPA ve kara para aklama önlemleri), giderek daha fazla ülke tarafından benimsenmektedir. Bu da, tüm iştiraklerde ortak etik kurallar ve davranış ilkeleri geliştirmeyi zorunlu kılar.

5. Küresel Hareketlilikte Uyum Riskleri

Küresel hareketlilik programları, çalışanların farklı ülkelerde görevlendirilmesini içerir. Bu uygulamalar, aşağıdaki üç temel alanda uyum yükümlülüklerini gündeme getirir:

• İş hukuku: Hem ev sahibi hem de gönderen ülkenin iş sözleşmesi ve çalışan haklarına ilişkin mevzuatı
• Göçmenlik ve çalışma izinleri
• Vergi ve sosyal güvenlik: İkili sosyal güvenlik anlaşmaları ve stopaj yükümlülükleri

Bu yükümlülüklere uyulmaması, ciddi hukuki yaptırımlara ve işveren markasının zedelenmesine neden olabilir.

6. Uyumun Stratejik Değeri

Uyum ve etik ilkelerini stratejik birer değer olarak gören şirketler birçok avantaj elde etmektedir:

• Küresel pazarlarda güçlü itibar
• Artan çalışan bağlılığı ve sadakati
• Müşteri güveninde rekabet avantajı
• Hukuki ve finansal risklere karşı direnç

Uyum artık yalnızca yasal bir yükümlülük değil; sürdürülebilir şirket başarısının temel unsuru haline gelmiştir.

Sonuç

Kurumsal uyum ve dürüstlük kavramları, şirketlerin yalnızca yasal risklerden korunması için değil, aynı zamanda sürdürülebilir ve etik temelli büyüme sağlaması açısından da yaşamsal önem taşımaktadır. Çok uluslu şirketler, karmaşık ve çok katmanlı bir düzenleyici ortamda faaliyet göstermekte ve bu ortamda hem iç denetim mekanizmalarına hem de küresel düzeyde uyumlu etik politikalara sahip olmaları beklenmektedir.

Bu amaçla şirketler:

• Açık etik kurallar ve davranış ilkeleri oluşturmalı,
• Güçlü uyum departmanları ve denetim sistemleri kurmalı,
• Tüm personeline yönelik düzenli hukuk ve etik eğitimleri vermeli,
• Uyum süreçleri konusunda profesyonel destek almalı,
• Küresel düzeyde yasal gelişmeleri takip etmeli ve politikalarını sürekli güncellemelidir.

Sonuç olarak, uyum ve dürüstlük ilkelerini kurumsal kültürünün merkezine yerleştiren şirketler, hem piyasada lider olacak hem de sürdürülebilir büyümenin öncüsü hâline gelecektir.

Konu hakkında detaylı bilgi almak isterseniz info@berkerberker.com adresinden bize ulaşabilirsiniz. 

Kaynakça

• Merriam-Webster Sözlüğü: “Integrity” – http://www.merriam-webster.com/dictionary/integrity
• Cambridge Dictionary: “Compliance” – http://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/compliance
• Investopedia, “Compliance Department” – http://www.investopedia.com/terms/c/compliancedepartment.asp
• Foreign Corrupt Practices Act (FCPA), 15 U.S.C. §§ 78dd-1 vd.
• Corporate Compliance Insights (2017). “Compliance Strategies for Multinational Corporations: Implementing an Integrated Risk-Based Approach.” http://corporatecomplianceinsights.com
• OECD Yolsuzlukla Mücadele Önlemleri
• ABD Adalet Bakanlığı, FCPA Yaptırım Eylemleri
• News Corporation FCPA Soruşturması (2011)